Faktore wat ʼn invloed het op die lewenskwaliteit van mense

Het elkeen van ons die vermoë om ʼn wesenlike invloed op ons lewenskwaliteit te hê deur hoofsaaklik genoeg wilskrag en/of visualiseringstegnieke te gebruik? Tot watter mate word ons karaktereienskappe, besluite en dade bepaal deur faktore soos o.a. ons oorgeërfde gene, lewensondervindings en opvoeding? Is ons maar op die ou end “onwillige slagoffers” van onveranderlike Natuurwette of van die voorafbepaalde besluite van ʼn Almagtige en Alwetende God? Dalk het ons tog ʼn mate van “vrye wil” om die verloop van ons lewens tot ʼn beperkte mate te kan bepaal…

Mense het duisende jare gelede al besef dat baie gebeure in die Natuur reëlmatig plaasvind volgens sekere waarneembare Natuurwette. Sodoende val ʼn appel ná die grond, in plaas van boontoe en word mense siek a.g.v. kieme en virusse, in plaas daarvan dat gode hulle straf vir die een of ander wandaad. Nadat wetenskaplikes in ʼn toenemende mate selfs die weer korrek kon voorspel het, het baie mense geleidelik begin wegbeweeg vanaf uitgediende bonatuurlike verklarings. Wetenskaplike teorieë wat gebaseer is op kennis aangaande die Natuurwette, is met die verloop van tyd meer doeltreffend aangewend om die oorsake en gevolge van gebeure mee te bepaal. Volgens “wetenskaplike determinisme” behoort dit in beginsel moontlik te wees om die verloop van toekomstige gebeure presies vas te stel – indien die volledige toestand van die Heelal op enige tydstip bekend is. Hiervolgens is daar voorwaardes vir alles wat plaasvind – voorwaardes wat sodanig van aard is dat, gegewe dieselfde omstandighede wat gedurende daardie spesifieke voorwaardes aanwesig was, niks ánders kon plaasgevind het nie. In die kwantumfisika verwys (Werner) Heisenberg se onsekerheidsbeginsel na die feit dat die waarneem van die presiese posisie van ʼn partikel in ʼn klein gedeelte van ruimte, die momentum daarvan onseker maak; en teenoorgesteld, as die momentum daarvan presies gemeet word, is die posisie van die partikel onseker. As gevolg hiervan is dit onmoontlik om die verloop van gebeure 100% korrek te kan voorspel.

Op bladsy 16 van sy boek “Free Will”, beweer die bekende ateïs en neurowetenskaplike Sam Harris, dat: “… we know that determinism, in every sense relevant to human behavior, is true. Unconscious neural events determine our thoughts and actions – and are themselves determined by prior causes of which we are subjectively unaware.” Hy regverdig sy deterministiese standpunt op o.a. eksperimente wat deur die fisioloog Benjamin Libet uitgevoer is. Libet het Elektro-ensefalografie (EEG) gebruik om aan te toon dat aktiwiteit in die brein se motorkorteks ongeveer 300 millisekondes waargeneem word alvorens die persoon voel dat hy/sy besluit om ʼn sekere beweging uit te voer. Tydens ander eksperimente wat gebruikmaak van funksionele magnetiese resonansiebeeldvorming (fMRI), word deelnemers gevra om een van twee knoppies te druk terwyl hulle ʼn skerm dophou waarop ʼn ewekansige volgorde van letters verskyn. Die eksperimenteerders het ontdek dat twee dele van die brein inligting bevat wat aandui presies watse knoppie die deelnemers sal druk, ʼn volle 7 tot 10 sekondes alvorens die deelnemers bewus word van hul besluit om daardie knoppie te druk. Dit wil dus op die oog af voorkom asof iets in jou brein “besluit” wat jy gaan doen enkele oomblikke vóór jy bewus is van daardie handeling. Daar is egter ʼn wesenlike verskil tussen bewuste besluitneming en die breintoestand waardeur iemand bewus word van ʼn besluit om iets te doen. Omdat die deelnemers aan die eksperimente bewus was van dit wat van hulle verwag was, kon hulle (onbewustelik) die aanvang van die gevraagde handelinge gedelegeer het na breinmeganismes wat vinnige reaksies tot gevolg gehad het. Die voorgaande eksperimente is dus nié van toepassing op óf rasionele besluite aangaande langtermynbeplanning, óf op gewetenskeuses tussen uiteenlopende norme en waardes, nie.

Op bladsy 5 van sy genoemde boek, beweer Sam Harris dat: “Free will is an illusion. Our wills are simply not of our own making. Thoughts and intentions emerge from background causes of which we are unaware and over which we exert no conscious control.” Hiervolgens is die menslike bewussyn eintlik maar slegs ʼn neweproduk van die fisiese brein – dieselfde brein waarvan die eienskappe vooraf bepaal word deur deterministiese Natuurwette. Volgens Sam Harris is alle besluite afhanklik van hoofsaaklik mense se opvoeding, lewensondervindings en oorgeërfde gene wat ʼn wesenlike invloed uitoefen op die unieke aard van hul breine.

Volgens filosofiese materialisme is alle dinge, insluitende bewussyn, op die ou end afhanklik van onbewuste “dooie” materie. Filosofiese materialiste ontken vervolgens die bestaan van nie-materiële werklikhede soos byvoorbeeld die Goddelike wat die Natuurwette kon geskep het, of onsterflike siele wat onafhanklik van die fisiese brein kan funksioneer. Baie van hulle aanvaar wetenskaplike determinisme waarvolgens “vrye wil” ʼn illusie is. Filosofiese materialiste wat ʼn meer “linksgesinde” politieke uitkyk het, beklemtoon die belangrikheid van goeie opvoeding en ʼn goeie onderwysstelsel, bó die van gene. So word dikwels beweer dat hoofsaaklik goeie opvoeding uiteindelik maatskaplike vooruitgang behoort te waarborg!

Rasionele selfbeskikking en gepaardgaande verantwoordelikheid vir veral morele besluite, behels die vermoë om te kan besin oor redes vir ʼn spesifieke handeling; asook die bereidwilligheid om jou behoeftes te hersien in die lig van kritiese normatiewe besinning. In die lig hiervan het sommige ateïste gepoog om aan te toon dat daar wel so-iets soos vrye wil is omdat alle besluite nié noodwendig afhanklik is van óf lukrake neurologiese prosesse, óf van onbewuste neurone waarvan die eienskappe voorafbepaal is deur die Natuurwette, nie. Volgens die ateïstiese eksistensialisme van die Franse filosoof Jean-Paul Sartre, het elke mens die vryheid om – anders as tafels, stoele en klippe, te eksisteer en sodoende besluite te neem wat die verloop van hul lewens en van ander gebeure kan verander.

Sartre het ʼn ateïstiese lewensfilosofie geformuleer wat anders as filosofiese materialisme, ʼn groter mate van andersheid, onafhanklikheid, subjektiwiteit en vryheid, aan die menslike bewussyn toeëien. In “Existentialism is a Humanism” verklaar hy: “All kinds of materialism lead one to treat every man including oneself as an object – that is, as a set of pre-determined reactions, in no way different from the patterns of qualities and phenomena which constitute a table, or a chair or a stone. Our [atheistic existentialists’] aim is precisely to establish the human kingdom as a pattern of values in distinction from the material world.” Sartre verduidelik egter nêrens wát presies die materiële en/of nie-materiële samestelling is van dit wat ʼn selfbewussyn het en wat besluite kan neem, onafhanklik van genetiese faktore of neurologiese prosesse, nie. Sal dit dan onredelik wees om daarom aan te neem dat wat ook al ʼn selfbewussyn het wat onafhanklik kan funksioneer van enige neurologiese prosesse of deterministiese Natuurwette, soortgelyk is aan ʼn onsterflike, nie-materiële siel?

Volgens teologiese determinisme is God per definisie Almagtig, Alwys en Alwetend. Hy is ook buite Tyd en Ruimte en weet presies wat die verloop van gebeure in die wêreld sal wees, juis omdat Hy dit alles voorafbeplan het. Al het elke mens ʼn onsterflike siel, het niemand ware vryheid om besluite te kan neem en vervolgens die verloop van die geskiedenis, op grond van daardie besluite, te kan verander nie. Die Calviniste se uitverkiesingsleer is gebaseer op hierdie godsbeskouing. Sommige teoloë het besef dat die geloof in determinisme teenstrydig is met die idee dat elke mens op die ou end ten volle verantwoordelikheid behoort te aanvaar vir morele besluitneming. Volgens hulle godsbeskouing wat bekendstaan as “oop” teïsme, het elke mens ʼn vrye wil om te kan besluit of hulle God wil navolg of nie. Hul God is egter nie heeltemal so Alwetend en Almagtig soos die Calviniste se God nie, omdat Hy nié die toekoms volledig voorafbeplan het nie. Hy is daarom nié indirek verantwoordelik vir al die pyn en lyding in die “bose” wêreld nie. Hy word selfs beïnvloed deur mense se gedrag en verander soms sy eie besluite na gelang van mense se gebede en optredes. Sommige voorstanders van oop teïsme regverdig hul godsbeskouing op die letterlike verstaan van Bybelverse soos o.a.  Génesis 6:6 “… het dit die HERE berou dat Hy die mens op die aarde gemaak het, en daar was smart in sy hart.” Omdat die toekoms dus “oop” is, weet selfs God nie presies watter mense eendag Hemel toe sal gaan nie en is dit selfs moontlik dat die ou Duiwel op die ou end as oorwinnaar uit die stryd sal tree!

Om ʼn vrye wil te kan hê, moet elke mens in staat wees om sekere wilsbesluite te neem en om daarna, op grond van daardie wilsbesluite, sekere handelinge te kan uitvoer. Daardie wilsbesluite is geensins voorafbepaal of beïnvloed deur óf ʼn Almagtige God (teologiese determinisme), óf deur uitsluitlik Natuurwette (wetenskaplike of “logiese” determinisme), nie. Om ʼn vrye wil te hê impliseer beslis nié dat elke mens kan doen wat hy/sy wil, nie! Ongelukkig oorbeklemtoon filosofiese materialiste die belangrikheid van opvoeding, uiterlike omstandighede en/of genetiese verskille en ontken hulle gewoonlik die werklikheid van vrye wil. Baie “spiritueel-bewuste” mense oorbeklemtoon ongelukkig die invloed wat gedagtes en visualiseringstegnieke het op die verloop van mense se lewens. Sommige van hulle beweer selfs dat mense vóór hul geboorte in fisiese liggame, besluit het watter ouers hulle gaan kry en in watter omstandighede hulle gaan grootword! Hulle oorbeklemtoon dus die belangrikheid van “Consciousness” en ignoreer of onderbeklemtoon die invloed van omstandighede en genetiese faktore wat tot ʼn groot mate “buite” elkeen van ons se beheer is. Daarenteen behoort ons te erken dat verskeie faktore – lewensondervindings, opvoeding, oorgeërfde gene en hoe jou vrye wil hierdie dinge hanteer, gesamentlik ʼn wesenlike invloed het op elke mens se lewenskwaliteit.

Die belangrikheid van genetiese invloede kan nie weggeredeneer word nie. Indien jy geneig is om hoë bloedsuiker of cholesterol te hê a.g.v. oorerflike genetiese faktore, kan jy jou wilskrag gebruik om jou dieet effektief te reguleer en sodoende jou gesondheid en lewenskwaliteit wesenlik te beïnvloed. Met ʼn sterk wilskrag sal die kanse minder wees dat jy ʼn alkoholis sal word indien daar ʼn genetiese neiging na alkoholisme in jou familie is. Sommige mense het ʼn groter mate van vrye wil en wilskrag wat hulle meer bereidwillig maak om die nadelige invloede van godsdienstige en politieke propaganda en kondisionering deur die hoofstroommedia, te kan ontbloot en te ontgroei.

Volgens my Nuwe Spirituele lewensbeskouing het elke mens ʼn onsterflike siel met ʼn bewussyn en ʼn vrye wil. Die siel inkarneer vanaf een fisiese liggaam na ʼn ander en gebruik die brein en fisiese liggaam as “voertuie” om te kan evolueer en sekere “lesse te leer”. Indien jou besluite en gepaardgaande optredes tot gevolg het dat jy en ander lewende wesens nader beweeg aan moontlike eenwording met die Goddelike, is dit goeie besluite en optredes, terwyl slegte/bose besluite en dade, jouself en andere weerhou van eenwording met die Goddelike. Elkeen van ons se vrye wil is soortgelyk aan die Skeppende Intelligensie wat aanvanklik die Natuurwette geskep het wat die oerknal “voorafgegaan” het, in dié opsig dat ons óók nie ten volle gebonde is aan ʼn voorafbepaalde en vasgestelde lewenspad nie. Jy kan jou (beperkte) vryheid en kreatiewe denke gebruik om ʼn wesenlike invloed te hê op die verloop van jou en ander mense se lewens. Jou uiteindelike Verlossing of Bevryding hang dus tot ʼn groot mate af van jou eie besluite en optredes en nié van die besluite van ʼn vreesaanjaende “jaloerse” God nie.